Stigma je reč grčkog porekla. U Antičkoj Grčkoj je označavala beleg ili znak koji se urezivao ili utiskivao na kožu robova (da pokaže pripadnost robovlasniku), kriminalaca ili izdajnika, sa namerom da ih označi kao sramotne i nemoralne osobe, odnosno osobe koje treba izbegavati.
Savremeno shvatanje stigme datira iz šezdesetih godina, prošlog veka i bazira se na radovima, između ostalih, kanadskog sociologa Ervina Gofmana (Mnoge Gofmanove sociološke postavke aktuelne su i danas, uz napomenu da su sociolozi veoma unapredili razumevanje prirode predrasuda i stereotipa. Samo socijalna psihologija, inače je, dala izuzetan doprinos istraživanju stigme, iako je metodologija rada drugačija od one koja se korististi prilikom medicinskih istraživanja). Prema Gofmanu termin stigma se odnosi na bilo koju osobinu, ponašanje ili reputaciju koja se smatra društveno neprihvatljivom. Pojednostavljeno, izraz stigma ili stigmatizacija danas se koristi u kontekstu negativnog obeležavanja određenih osoba kao abnormalne, sramotne, ili na neki drugi način nepoželjne, što uključuje pričanje iza njihovih leđa, ismejavanje, izbegavanje kao i posledično socijalno udaljavanje od tih osoba.
Na stigmu možemo gledati kao na etiketu koja razlikuje osobu ili grupu osoba od drugih na omalovažavajući (obezvrijeđujući, ponižavajući) način, pa tako ljudi mogu biti etiketirani na osnovu boje kože (rasna pripadnost), telesne veličine (stepen gojaznosti), telsenih nedostataka (invaliditet), odeće (siromaštvo), mentalnog zdravlja (osobe sa psihičkim poteškoćama)…
Stigma je uzrokovana kombinacijom neznanja i straha, što je podloga stvaranju različitih stereotipa i predrasuda, a što u krajnjem ishodu dovodi do diskriminacije članova stigmatizirane grupe.
Društvena stigmatizacija se odnosi na ekstremno neodobravanje (ili nezadovoljstvo) lica ili grupe na socijalno karakteristicnim osnovama koje su uočene i služe da bi se razlikovali od ostalih članova društva. Stigma može onda biti pričvršćena za takvu osobu, od šireg društva, koje se razlikuje od svojih kulturnih normi.
Društvena stigmatizacija može rezultirati opažanjem i osuđivanjem mentalnih poremećaja, invaliditeta, bolesti kao što su guba, nezakonitosti, seksualne orijentacije, polnog identiteta, roditeljstva, seksualnosti, uverenja, vrednosti, obrazovanja, nacionalnosti, etniciteta, snage, prestiža, bogatstva, zanimanja, klase, religije, lepote, veza, intelekta, seksualnog zlostavljanja ili kriminala. Atributi povezani sa društvenom stigmom, često veoma zavise od geopolitičkih i odgovarajućih društveno-političkih konteksta zaposlenih u društvu, u različitim delovima sveta.
Prema Ervingu Gofmanu postoje 3 oblika stigmatizacije:
- Uočljive ili spoljašnje deformacije, poput ožiljaka, fizičkih manifestacija anoreksije nervoze, lepre (stigmatska lepra) ili fizičke nesposobnosti i društvenih invaliditeta, kao što je gojaznost.
- Devijacije ličnih osobina, uključujući napuštanje škole, rad za minimalac, samohrano roditeljstvo, bankrotstvo, nezaposlenost, zavisnost od socijalne pomoći, preljubu, mentalne poremećaje, tinejdžerske trudnoće, narkomaniju, alkoholizam, i kriminalnu prošlost, koje se stigmatizuju na ovaj način.
- “Tribalne stigmatizacije” su osobine (zamišljene ili stvarne) jedne etničke grupe, ili nacionalnosti, ili veroispovesti koje se razlikuju od preovlađujućeg etniciteta, nacionalnosti, ili veroispovesti.
Stigmatizacija osoba sa psihičkim poteškoćama vrlo je rasprostranjena. Veliki broj različitih zajednica ima predrasude i negativne stavove prema osobama sa psihičkim poteškoćama. Takve predrasude i strah od stigme među glavnim su razlozima zbog kojih osobe koje pate od određenih problema mentalnog zdravlja ne potraže stručnu pomoć kada im je ona najpotrebnija.
Može se reći kako osobe sa psihičkim poteškoćama imaju dva problema: bolest kao prvi problem te doživljenu stigmu koju bolest donosi kao drugi problem.
Stigmatizacija dovodi do isključivanja osoba iz raznih segmenata društva. Društvena isključenost znači da osoba nije u prilici da bude aktivni članom društva i da joj se ne pružaju jednake mogućnosti koje imaju drugi ljudi.
Osobe sa psihičkim poteškoćama koje žive u društvu koje doprinosi njihovoj stigmatizaciji dovode u sumnju vlastite sposobnosti i mogućnost nezavisnog i samostalnog života, pronalazak posla kao
i pronalazak životnog saputnika, oni doživljavaju stigmu kao ličnu sramotu koja im umanjuje samopouzdanje i narušava samopoštovanje. Stigma uzrokuje promene u osećanjima, stavovima i ponašanju osoba koje su stigmatizovane kao i kod članova njihovih porodica.
Stigma predstavlja prepreku u kvaliteti života osoba i njihovih porodica (a može predstavljati, kod onih koji su stigmatizovani zbog mentalnih bolesti čak i mnogo veću prepreku od same bolesti).
