U Srbiji se 31. januara pod sloganom „Život bez duvana – za bolju budućnost novih generacija“ obeležava Nacionalni dan bez duvana. Aktivnosti u okviru obeležavanja Nacionalnog dana bez duvana upozoravaju javnost na štetne efekte upotrebe duvana kao i posledice izlaganja duvanskom dimu.
U okviru obeležavanja Nacionalnog dana bez duvana intenziviraju se aktivnosti na promociji života u okruženju bez duvana kao i značaja prestanka upotrebe duvanskih proizvoda. Tokom ovogodišnjeg Nacionalnog dana bez duvana posebno se naglašava značaj zaštite mladih od upotrebe duvana i ukazuje na nove izazove u vezi sa duvanom sa kojima se mladi susreću.
Duvanski dim sadrži preko 7000 različitih supstanci, među kojima je preko 250 jedinjenja opasnih po zdravlje i oko 70 materija za koje je utvrđeno da izazivaju maligna obolenja. U svetu svake godine usled upotrebe duvana i izloženosti duvanskom dimu prevremeno umire blizu osam miliona ljudi odnosno više od 20 000 svaki dan. U Srbiji, najmanje 15 000 ljudi prevremeno umre zbog pušenja.
Upotreba duvana je povezana sa nastanom brojnih bolesti. Gotovo da nema organa uljudskom telu na koji duvan nema štetan uticaj, a dokazi o bolestima izazvanim duvanom se povećavaju već decenijama.
Od svih smrtnih slučajeva uzrokovanih kardiovaskularnim bolestima, 17% je uzrokovano upotrebom duvana i izloženosti duvanskom dimu. Pušenje je takođe povezano sa rakom pluća kao posledica direktnog izlaganja pluća karcinogenima u duvanskom dimu. Pored raka pluća, upotreba duvana povezana je sa oboljevanjem od drugih malignih oboljenja kao što su rak bešike, debelog creva i rektuma, jednjaka, jetre, pankreasa, traheje, bronha. Upotreba duvana je faktor rizika za mnoge druge bolesti kao što su opstruktivna bolest pluća, astma, emfizem, hronični bronhitis, reumatoidni artritis, bolesti usta kao što su parodontitis i mnogi drugi. Pored toga, upotreba duvana utiče i na reproduktivne organe, pa tako može uticati i na smanjenje plodnosti. Upotreba duvana je takođe povezana sa povećanim rizikom umiranja kod obolelih od nekih zaraznih bolesti kao što je tuberkuloza.
Posebno osetljiva populacija su mladi, a većina današnjih pušača prvu cigaretu je zapalila tokom adolescencije. Rano otpočinjanje pušenja povezano je sa intenzivnijim pušenjem u odrasloj dobi i češćom pojavom zdravstvenih problema povezanih sa pušenjem. Mladi koji puše, pored većeg rizika oboljevanja od brojnih hroničnih nezaraznih obolenja tokom života, obično su manje fizički aktivni i imaju više problema sa disajnim organima.
Deca su posebno osetljiva i na izloženost duvanskom dimu iz okruženja, koji kod dece i odojčadi uzrokuje brojne zdravstvene probleme kao što su češći i jači napadi astme, respiratorne infekcije i infekcije uha. Nepušači koji su izloženi duvanskom dimu udišu iste kancerogene materije kao i pušači. Što je veći nivo izloženosti duvanskom dimu, veći je rizik od razvoja raka pluća, bolesti srca i krvnih sudova i drugih obolenja.
U okviru obeležavanja Nacionalnog dana bez duvana posebno se apeluje na roditelje da zaštite svoju decu od duvanskog dima, jer mala deca često nemaju mogućnost izbora boravka u prostori bezu duvanskog dima.
Pored direktnoj izloženosti duvanskom dimu zdravlje ugrožavaju i ostaci štetnih materija iz duvanskog dima koji se dugo nakon pušenja duvana zadržavaju na odeći, nameštaju, zavesama, zidovima, krevetu i posteljini, tepisima, igračkama, vozilima itd. i ne mogu se eliminisati provetravanjem. Radi se, u stvari, o česticama iz duvanskog dima koje prianjaju za površine, a ne o duvanskom dimu u užem smislu reči .
Sa tih površina, čestice se mogu oslobađati, pretrpeti hemijsku transformaciji ili se akumulirati. Sve je više podataka iz istraživanja o štetnim efektima „zadržanog duvanskog dima”, na koje su najosetljiviji najmlađi – odojčad i mala deca.
Roditelji mogu da zaštite decu od duvanskog dima ukoliko:
• Ne dozvole pušenje unutar ili u blizini kuće.
• Ne dozvole pušenje u autu, čak ni kada je otvoren prozor.
• Zalažu se da vrtići, škole i sva druga mesta na kojima deca provode vreme budu bez duvanskog dima.
• U svakoj prilici za boravak svoje porodice biraju objekte, javne površine, prostorije i restorane u kojima pušenje nije dozvoljeno i budu svesni činjenice da delimična zabrana pušenja ne pruža zaštitu od izloženosti duvanskom dimu.
U okviru obeležavanja ovogodišnjeg Nacionalnog dana bez duvana, ističu se i novi izazovi u kontroli duvana kao što su upotreba nargila i elektronskih cigareta među mladima.Posebno zabrinjava porast učestalosti istovremene upotrebe više duvanskih proizvoda ili elektronskih cigareta i duvana.
Podaci o upotrebi duvana među mladima u Srbiji
Rezultati Globalnog istraživanja upotrebe duvana kod mladih (Global Youth Tobacco Survey (GYTS) http://www.batut.org.rs/download/izdvajamo/Gyts%202017.pdf ) koje je sprovedeno 2017. godine od strane Instituta za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut“ uz podršku Ministarstva zdravlja, Ministarstva prosvete nauke i tehnološkog razvoja i Svetske zdravstvene organizacije, među učenicima starosti od 13 do 15 godina na reprezentativnom uzorku svih škola u Srbiji pokazuju da:
• 11% učenika puši cigarete, podjednako devojčice i dečaci
• 6% učenikakoristielektronskucigaretu
• 6 od 10 sadašnjih pušača pokušalo je da prestane sa pušenjem u prethodnih 12 meseci.
• 70,4% učenika koji sada puše cigarete dolazi do cigareta tako što ih kupuje u prodavnicama, samoposlugama ili na kioscima.
• 82,6% onih učenika koji kupuju cigarete nije bilo sprečeno da ih kupi zbog svojih godina.
• 61% mladih izloženo je duvanskom dimu na zatvorenim javnim mestima
• 82,2% učenika podržava zabranu pušenja u zatvorenim javnim mestima.
Rezultati Istraživanje o zdravstvenom ponašanju školske dece (Health behaviour in school-aged children survey, HBSC koje je u Srbiji realizovano 2018 godine u 101 osnovnoj i srednjoj školi u Srbiji uz podršku Ministarstva zdravlja i Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja pokazuju da je:
• procenat učenika petih i sedmih razreda osnovnih škola koji su bar jednom popušili cigaretu više od tri puta manji (2,6% i 7,1% redom) u poređenju sa prvim razredima srednjih škola u kojima je cigarete probao skoro svaki treći učenik (28,3%).
• nargile ikada tokom života pušila skoro jedna trećina učenika prvih razreda srednjih škola (29,3%), a u prethodnih 30 dana skoro svaki peti učenik (16,6%).
U okviru obeležavanja ovog značajnog datuma iz kalendara zdravlja mreža instituta i zavoda za javno zdravlje sa svojim partnerima kao i druge institucije i organizacije širom Srbije intenziviraće aktivnosti na temu prevencije upotrebe duvana i izloženosti duvanskom dimu održavanjem velikog broja predavanja, tribina, javnih manifestacija, sportskih događaja i drugih događaja.
Povodom Nacionalnog dana bez duvana Zavod za javno zdravlje Pančevo i Crveni krst Pančevo 31.januara organizuju predavanje na ovu temu za volontere Crvenog krsta i učenike viših razreda pančevačkih osnovnih škola.
